W dniach 11-12 września 2024 roku na Uniwersytecie Warszawskim odbył się II Kongres Umiędzynarodowienia zorganizowany przez Narodową Agencję Wymiany Akademickiej we współpracy z Narodowym Centrum Nauki.

Z ramienia Powiślańskiej Szkoły Wyższej w wydarzeniu uczestniczyła Pani Pełnomocnik ds. Programów międzynarodowych mgr Paulina Osuch oraz Pani Pełnomocnik ds. Współpracy instytucjonalnej mgr Julia Osuch.

Zarówno wrześniowy kongres, jak i jego pierwsza, majowa edycja, są częścią większej inicjatywy NAWA w zakresie opracowywania „Strategii umiędzynarodowienia nauki i szkolnictwa wyższego w Polsce”.

Kongres zgromadził przedstawicieli szkół wyższych i instytucji badawczych z Polski, a także zagranicznych ekspertów, którzy między innymi wspólnie omawiali internacjonalizację i udział Polski w Programach Ramowych UE. Szczególną uwagę poświęcono strategiom zatrzymywania talentów oraz wpływowi międzynarodowej mobilności na rozwój karier polskich naukowców.

I SESJA – JAK SKUTECZNIE WSPIERAĆ MIĘDZYNARODOWĄ WSPÓŁPRACĘ NAUKOWĄ?

W ramach I sesji plenarnej pt. „Jak skutecznie wspierać międzynarodową współpracę naukową?” przedstawiciele polskich instytucji wdali się w dyskusję z przedstawicielami szwajcarskiej oraz szwedzkiej agencji, czyli państw, które od lat zajmują czołowe miejsca w światowych rankingach dotyczących innowacji i badań.

Profesor Matthias Egger, prezes Narodowej Rady Nauki przy Szwajcarskiej Narodowej Fundacji Nauki (SNSF) zwrócił uwagę, że jedną z najistotniejszych różnic między systemem szwajcarskim a polskim jest liczba instytucji odpowiedzialnych za umiędzynarodowienie nauki. W Polsce funkcjonuje wiele różnych agencji i organizacji zajmujących się tym obszarem, podczas gdy w Szwajcarii działają jedynie dwie – jedna odpowiedzialna za naukę w jej ogólnym ujęciu, a druga za innowacyjność i badania.

Polskie instytucje, omawiając swoje programy grantowe, często podkreślają, że są one skierowane wyłącznie do „najlepszych z najlepszych”. Jednak przedstawiciele Szwajcarii i Szwecji zwrócili uwagę na nieco inny aspekt podobnego założenia, zastanawiając się, czy selekcjonowanie jedynie najwybitniejszych kandydatów nie pozbawia szans tych, którzy jeszcze nie osiągnęli takiego poziomu, ale mają potencjał, aby znacząco rozwinąć się w przyszłości.

Przedstawiciel Szwajcarii zauważył również, że poszczególne państwa powinny najpierw zidentyfikować kluczowe obszary badań, w których są najlepsze, aby na tej podstawie opracować strategię nauki. Podkreślił, że w Polsce brakuje wyraźnych wskazań, które dziedziny nauki są priorytetowe, co skutkuje inwestowaniem w różnorodne obszary bez odpowiedniego ukierunkowania. Tomasz Ratajczak z NCBIR zaznaczył, że brak spójnej strategii oraz różne priorytety kolejnych rządów utrudniają wybór kluczowych dziedzin naukowych, w które należałoby inwestować.

Przedstawiciel szwajcarski zwrócił dodatkowo uwagę, iż polskie konkursy grantowe mogą wykluczać młodych naukowców, nieposiadających odpowiedniego doświadczenia. Jego zdaniem powinno się zwiększyć dostępność grantów dla członków także tej grupy, aby nie pozbawiać ich szans na rozwój.

Dr Zofia Sawicka, p.o. Dyrektor Narodowej Agencji Wymiany Akademickiej (NAWA) zauważyła, iż problemem jest nie tylko brak wystarczających funduszy na programy grantowe, ale także brak wystarczających środków na osoby zarządzające projektami w instytucjach udzielających granty. Zastanawiające jest również, czy rozproszenie tych instytucji i agencji w Polsce, nie ogranicza środków dostępnych dla samych badaczy, co może negatywnie wpływać na efektywność finansowania projektów naukowych.

II SESJA – NAUKOWIEC W POLSCE W DYNAMICZNEJ PRZESTRZENI MIĘDZYNARODOWEJ

Podczas II sesji plenarnej pt. „Naukowiec w Polsce w dynamicznej przestrzeni międzynarodowej” podkreślono, że jednym z kluczowych działań, jakie może podjąć naukowiec, jest prowadzenie badań we współpracy z międzynarodowymi partnerami. Wskazano, że tego rodzaju współpraca znacząco przyczynia się do poszerzenia perspektyw badawczych, a co za tym idzie, do rozwoju nauki.

W trakcie dyskusji jeden z naukowców z sali mający ponad piętnastoletnie doświadczenie w umiędzynarodowieniu swoich badań zwrócił uwagę na konieczność ciągłego przypominania członkom swoich zespołów badawczych o znaczeniu współpracy międzynarodowej. Sam regularnie motywuje swój zespół do uczestnictwa w wyjazdach zagranicznych, podkreślając, jak dalece istotne jest to dla rozwoju ich karier. Zaznaczył również, że w Polsce wciąż brakuje odpowiedniego zainteresowania takimi wyjazdami, co sugeruje, że uczelnie powinny bardziej aktywnie zachęcać studentów i doktorantów do podejmowania mobilności zagranicznej jako istotnego elementu ich rozwoju akademickiego.

III SESJA – NAUKOWIEC W SIECI UNIWERSYTETÓW EUROPEJSKICH – CZY WARTO?

W ramach trzeciej sesji pod tytułem „Naukowiec w sieci Uniwersytetów Europejskich – czy warto?” podkreślono znaczenie Uniwersytetów Europejskich jako długoterminowych przedsięwzięć. Prorektorzy z Uniwersytetu Gdańskiego, Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach oraz Politechniki Koszalińskiej wskazali, że nie można narzucać społeczności akademickiej działań na siłę – to sami naukowcy muszą najpierw wykazać zainteresowanie, aby aktywnie zaangażować się w działalność Sojuszu.

W kontekście wspierania mobilności Uniwersytet Gdański przyznał, że przy aplikacjach do partnerów w ramach Sojuszu Uniwersytetów Europejskich przyznaje dodatkowe punkty w programie Erasmus+, aby zachęcić większą liczbę osób do korzystania z tych strategicznych partnerstw.

Niestety podczas dyskusji na temat trwałych rezultatów projektów Sojuszy, przedstawiciele Uniwersytetu Gdańskiego i Uniwersytetu Śląskiego, które są członkami Sojuszy od 2019 roku, nie przedstawili szczegółowych odpowiedzi. Po raz kolejny podkreślono, że osiągnięcie trwałych rezultatów w ramach Sojuszy Uniwersytetów Europejskich jest dużym wyzwaniem, mimo że stanowi to kluczowy warunek uzyskania kolejnego dofinansowania w 2026 roku. Komisja Europejska ma wobec tych projektów wątpliwości, związane głównie z ich długoterminową efektywnością oraz wpływem.

Zasadniczym wnioskiem II Kongresu Umiędzynarodowienia dotyczącym Polski jest brak oficjalnych dokumentów, takich jak strategia nauki i szkolnictwa wyższego oraz strategia badań naukowych, które uwzględniałyby także internacjonalizację. Tego rodzaju dokumenty mogłyby wspomóc kształtowanie instytucji odpowiedzialnych za zarządzanie i dystrybucję zarówno samych funduszy, jak i organizacji, które z tych środków korzystają, jak np. uczelnie.

Kongresy Umiędzynarodowienia realizowane są w ramach projektu pn. „Strategia umiędzynarodowienia polskiego szkolnictwa wyższego i nauki” ze środków Funduszy Europejskich dla Rozwoju Społecznego: Działania FERS.01.05 Umiejętności w szkolnictwie wyższym.

Wartość projektu wynosi: 9 993 687,96 złotych.